Tarihten Birkaç Not

Amerika’da Ermeni propagandasının geçmişi oldukça eskidir. Türk Tarih Kurumu tarafından yayınlanmış olan dört ciltlik Osmanlı Diplomatik Belgelerinde Ermeni Sorunu adlı kitabımıza da başvurarak Tarihten birkaç not aktaralım:

Yıl 1820: İlk Amerikan Protestan Misyonerleri Pliny Fiks ve Levi Parsons İzmir’e ayak bastılar. Levi Parsons, İzmir’e çıkar çıkmaz, “Bu günah İmparatorluğunu tamamen yıkmak ahdim olsun” diye yazdı ve ardından gelen misyonerler onun için şiirler, destanlar düzdüler. Osmanlı Ermenileri arasında çalışmaya başlayan Amerikan misyonerleri, bol paralı ve donanımlı olarak Türkiye’ye geldiler ve bazı Ermenileri çabucak kendilerine çektiler. Fanatik misyonerler, Müslüman Türklerle Hıristiyan Ermeniler arasında ayrılık tohumları ektiler ve Amerika’da Türkler aleyhinde sistematik propagandanın ilk adımlarını attılar.[1]

Yıl 1830: Amerika Birleşik Devletleri ile Osmanlı Devleti Arasında Ticaret Anlaşması imzalandı ve ABD, en geniş anlamda kapitülasyon hakları kazandı. Anlaşmada Osmanlı Ermenileri lehine dolaylı hükümler yer aldı. Amerikan tüccarı, Anadolu’da Ermeni simsarlar kullanma hakkı kazandılar ve Amerikan hizmetine alınan Osmanlı vatandaşı bu simsarları da kapitülasyonlardan yararlandırmaya ve onlara kanat germeye yöneldiler.

Yine yıl 1830: Amerikan Protestan Misyonerleri İstanbul’u merkez yaptılar ve Anadolu’yu üç bölgeye ve birçok “istasyon”a ayırarak Ermeni toplumu arasındaki çalışmalarını yoğunlaştırdılar. Gregoryen Ermenilerin bir bölümü Protestan mezhebini kabul etti ve Amerika’nın (ve İngiltere’nin) koruyuculuğu altına girdiler.

Yıl 1848: Amerikan Misyonerleri, Osmanlı Devletinde bir Protestan Cemaati yarattılar. Tamamı Ermenilerden oluşan bu yeni cemaatı Osmanlı Hükümetine resmen tanıttılar.

Yıl 1850: Amerikan Misyonerleri Osmanlı Ermenileri arasında eğitim çalışmalarını hızlandırdılar ve bundan sonraki 35 yıl içinde 80 High School, 8 yüksek kolej ve 16 kız okulu açtılar. Yüksek Kolejler şuralardı:

İstanbul (Robert Kolej),

İstanbul (Üsküdar Amerikan Kız Koleji),

Harput (Fırat Koleji),

Merzifon (Anadolu Koleji),

Antep (Merkezi Anadolu Koleji),

Kayseri (Talas Koleji),

Mersin (Tarsus Koleji),

Samakov (Rumeli Koleji)

Öğrenci sayısı bir ara 27 bini aşan bu okullara ve kolejlere bütün 19. Yüzyıl boyunca hemen hiç Türk-Müslüman öğrenci alınmadı. Ancak 20. Yüzyıl başlarında tek tük Türkler de misyoner okullarına alınmaya başlandı. Halide Edip Adıvar ve Hüseyin Bey (Lozan Konferansında tercüman) gibi bazı Türkler bu okullardan il mezun olanlardandır.

Yıl 1860: Amerikalılarla iş yapan bazı Ermeni işadamları ABD vatandaşlığına geçmeye ve Amerika’ya göç etmeye başladılar. Atlantik ötesinde iş tutan bu Ermeniler, Anadolu’dan Amerika’ya halı, kilim götürürken Türk düşmanlığını da taşıdılar. Düşmanlık propagandasını ticari amaçlarla ustaca kullandılar ve Türkiye’nin yerini bile bilmeyen saf Amerikalılara Türk düşmanlığı aşılamağa çalıştılar ve bundan maddi çıkarlar sağladılar.

Yıl 1865: Amerikan Misyonerleri, Osmanlı ülkesinden seçtikleri yetenekli Ermeni gençlerini burslu olarak Amerikan Üniversitelerine göndermeye başladılar. Bu öğrencilerin bir bölümünü Teoloji fakültelerinde yardımcı misyoner olarak, bir bölümünü de laik fakültelerde başka amaçlarla yetiştirdiler. Bu gençlerin bir bölümü Amerikan vatandaşlığına geçirildi ve Türk aleyhtarı Emeni propagandasında kullanıldı. Türkiye’de görevli bazı Amerikan misyonerleri, daha sonraki tarihlerde Ermeni ihtilalcilerini desteklemiş, Taşnak ve Hınçak komitelerinin gizli kuryeliğini üstlenmişlerdir. (Osmanlı makamları, kapitülasyonlar yüzünden misyonerlerin mektuplarını açamıyorlardı. Buna rağmen Merzifon Amerikan kolejinde görevli Kayayan ve Tumayan adlı iki misyoner 1893’te suç üstü yakalanmış, Ankara’da yargılanıp idama mahkum edilmişler, fakat Amerika ve İngiltere’nin baskılarıyla serbest bırakılıp Londra’ya gönderilmişler, oradan Türkiye düşmalığını sürdümüşlerdir.).

Yıl 1870: Osmanlı ülkesinden Amerika’ya Ermeni göçleri artmaya başladı.

Yıl 1886: Ermeniler için Anadolu’da (Sivas’ta) ilk Amerikan Konsolosluğu açıldı ve bunun başına bir misyoner ailenin çocuğu olarak Tokat’ta doğmuş ve çocukluğu Ermeniler arasında geçmiş olan Mr. Jevet adlı bir konsolos getirdiler. (Sivas Başkonsolosluğuna bağlı olarak Ankara’da da bir Amerikan Konsolosluk Ajanlığı açıldı.)

Yıl 1894: Ermeni sorunu ilk defa Amerikan Senatosunun gündemine getirildi. Sasun’da Ermeni ayaklanması dolayısıyla Louisiana Senatörü Newton Blanchard tarafından Senatoya sunulan ve 3 Aralık 1895 günü kabul edilen tasarısıyla Türkiye haksız yere suçlandı ve kınandı. (107 yıl önce).

Yıl 1895: Sivas’tan sonra Erzurum’da da Amerikan Konsolosluğu açıldı ve Ermeniler arasında çalışmaya koyuldu. Aynı yıl Ermeni Hınçak ve Taşnak komiteleri Türkiye’de kanlı eylemlerini arttırdılar.

Yine yıl 1895: ABD Hükümeti, güya Ermenileri ve misyonerleri korumak için, Osmanlı kara sularına bir savaş gemisi gönderdi. Mersin ve İskenderun limanlarına demir atan geminin komutanı Amiral Selfridge, Halep Valisine ve Mersin Mutasarrıfına ağır mektuplar gönderdi. (106 yıl önce).

Yıl 1896: Ermeni iddiaları ikinci defa Amerikan Senatosu ve Temsilciler Meclisi gündemine getirildi ve Ocak 1896’da her iki mecliste Türkiye aleyhine bir karar kabul edildi. Ayrıca New Hamshire Senatörü Sallinger, Osmanlı Ermenileri lehine müdahale edilmesini öngören bir kanun tasarısını Senato’ya sundu.(105 yıl önce).

Yıl 1896-1900: Anadolu'dan Amerika'ya Ermeni göçleri hızlandı. Özellikle Misyoner faaliyetlerinin yoğun olduğu Harput, Merzifon gibi yörelerdeki Ermeni nüfusunun yarıdan fazlası Amerika'ya göç etti. Türkiye'den göç eden Ermeni göçmenlerden bazıları, Amerikan pasaportu aldıktan sonra geri dönüp Anadolu'da kanlı eylemlere karıştılar ve ABD makamları "vatandaş" diye bunları resmen himaye etmek istediler.

Yıl 1900: Harput’ta (Elazığ yakınında) Amerikan Konsolosluğu açıldı. Sivas, Erzurum ve Harput’taki Amerikan konsolosluklarının her üçü de kirayla Ermeni evlerine yerleşmiş, Ermeni tercüman ve memurlar kullanmış ve Washingoton’a Ermeni yanlısı çarpık ve tek taraflı raporlar sunmuşlardır.

Yıl 1909: ABD Hükümeti, Adana olayları dolayısıyla Osmanlı sularına iki savaş gemisi gönderdi. "Marblehead" ve "San Fransisco" adlarındaki bu savaş gemileri yerel makamlara ve Türk Hükümetine gözdağı verdiler...

Yıl 1914:
Washington’dan İki Sürpriz.

Amerikan basınında, 1880’lerden beri sistematik biçimde Ermeni propagandası yapılıyordu. Müslüman Türklerin Hıristiyan Ermenilere baskı yaptıkları ileri sürülüyor, Türk Hükümeti ve Türk insanı haksız yere suçlanıyordu. Bu karalama kampanyası zaman zaman çok şiddetleniyordu. Washington Elçiliğimiz bu saldırılarla durmadan boğuşuyordu.

1914 yılında Ahmet Rüstem Bey Washington’a Büyükelçi atandı ve Başkan Woodrow Wilson’a güven mektubunu sunup 24 Haziranda resmen görevine başladı. Büyükelçi payesiyle Washington’a atanan ilk Osmanlı diplomatik temsilcisiydi. (Ondan önce Washington’da görev yapmış olan temsilcilerimiz Orta Elçi payesinde idiler.)

Büyükelçi Ahmet Rüstem Bey’in Washington’da göreve başlamasından sadece dört gün sonra, 28 Haziran 1914 günü, Avusturya - Macaristan İmparatorluğu veliahtı Arşidük Francis Ferdinand Saraybosna’da bir suikastta öldürüldü. Bu suikast, bilindiği gibi, Birinci Dünya Savaşı’nı fitilledi. Suikasttan bir ay sonra, 28 Temmuzda, Avusturya-Macaristan Sırbistan’a savaş açtı ve Rusya, Sırbistan’ın yardım için seferberlik ilan etti. 1 Ağustosta Almanya, 5 Ağustosta da Avusturya-Macaristan Rusya’ya savaş ilan ettiler. Avusturya-Macaristan ile Sırbistan arasında başlayan savaş bir Avrupa savaşına dönüştü. 10 Ağustosta Fransa, 12 Ağustosta da İngiltere Avusturya-Macaristan’a savaş ilan ettiler...

1914 yazında büyük savaş yayıldıkça yayılıyordu ama Türkiye ve Amerika Birleşik Devletleri henüz bu savaşın dışında idiler. Bu iki devleti de savaşa çekmek ve "Avrupa savaşı"nı "dünya savaşı"n dönüştürmek için çabalar harcanıyordu. Almanya, Türkiye'yi; Ingiltere ve Fransa da Amerika Birleşik Devletleri'ni kendi saflarında savaşa çekmeğe uğraşıyorlardı. Türkiye (yani Osmanlı Imparatorluğu), o yılın Kasım ayında büyük savaşa sürüklenecekti, ABD ise ta 1917 yılına kadar savaş dışında kalacaktı.

İşte tam bu sıralarda –yani Birinci Dünya Savaşının çıktığı fakat Türkiye’nin henüz savaş dışında bulunduğu aylarda– Büyükelçi Ahmet Rüstem Bey, Washington’da ayağının tozuyla iki sürprizle karşılaştı:

Birinci sürpriz, savaş gemileriyle ilgiliydi: Yunanistan’a iki Amerikan zırhlısı satılıyor, öte yandan da İngiltere Türkiye’nin iki savaş gemisini gasp ediyordu. Türk Hükümeti, üstün durumdaki Yunan deniz kuvvetlerine karşı donanmamızı güçlendirmek amacıyla, 1911 yılında bir İngiliz tersanesine “Reşadiye” adlı bir dretnot sipariş etmiş; ayrıca, Brezilya için İngiltere’de yapılmakta olan “Rio de Janeiro” adlı dretnotu satın almış ve buna “Sultan Osman” adını vermişti. Bu savaş gemilerinin paraları Türk halkından toplanmış ve 200.000 lira tutarındaki son taksitleri de son kuruşuna kadar ödenmişti. Yapımları tamamlanan “Reşadiye” ve “Sultan Osman” zırhlıları 1914 yılı Temmuz ve Ağustos aylarında Türkiye’ye teslim edilecekti. Artık gün sayılıyordu. Türk halkı, dişinden tırnağından artırarak parasını ödediği gemilerin nihayet teslim alındığı günü beklerken, İngiltere, – en basit ticaret hukuku kurallarını da ayakların altına alarak– parası ödenmiş olan bu gemilere el koyduğunu ve Türkiye’ye teslim etmeyeceğini açıklamıştı (6 Ağustos 1914). İngiltere’nin bu kararı Türkiye’de şok yaratmıştı.

İkinci şok Amerika’dan geldi. Büyükelçi Ahmet Rustem Bey, Washington’a vardığı günlerde, Amerikan donanmasının “Idaho” ve “Mississipi” adlarındaki iki zırhlısının Yunanistan’a satılmak üzere olduğunu öğrendi. Yunanlılar, Amerika’dan savaş gemisi satın alma işini çok gizli tutmuşlar, görüşmeleri, pazarlıkları gizlice yürütmüşler ve işi bağlamışlardı. Büyükelçimiz bu satışı önlemek için hemen harekete geçti, üstüste girişimlerde bulundu, Başkan Wilson’a kadar çıktı. Bu gemilerin satışının Yunanistan’ı Türkiye’ye karşı kışkırtacağını, Yunan saldırganlığını arttıracağını, barışa zarar vereceğini anlattı; gemilerin Yunanistan’a teslim edilmemesini istedi. Ama Büyükelçimizin girişimleri sonuçsuz kaldı. Başkan Wilson, Yunanistan’ın bu gemileri savaş amacıyla kullanmayacağını iddia etti. Venizelos’tan bu konuda “güvence” almıştı! Sonunda Amerikan senatosu 18 olumsuz oya karşı 124 oyla gemilerin Yunanistan’a satılmasını kabul etti. Başkan Wilson da kararı onayladı.

Türkiye, tam dünya savaşının patladığı günlerde ortak bir İngiliz-Amerikan darbesi yemiş oldu. Amerika’nın Yunanistan’a iki zırhlı satması, İngiltere’nin de iki Türk zırhlısını gasp etmesi sonucu, Türk deniz kuvvetleri, Yunanistan karşısında hepten aciz kaldı ve o savaşta Çanakkale boğazından dışarı pek çıkamayacaktı.

Büyükelçi Ahmet Rüstem Bey, Atlantik ötesinde Türkiye aleyhinde yürütülen propagandalar sayesinde Yunanistan’ın başarılı olduğunu anlamıştı. Sadrazam Sait Halim Paşa’ya gönderdiği bir raporda, Yunanlıların yirmi seneden beri Türkler aleyhinde yaptıkları propagandalar ile Amerika’da Türk aleyhtarlığı yaratıldığını söyleyerek bu propagandalara propaganda ile cevap vermek gerektiğini, bunun için kendisinin de devamlı olarak gazetelere makaleler yazdığını ve demeçler verdiğini ve bu türlü çalışmalara devam edeceğini bildirmişti.[2]

Yine yıl 1914:
ABD’de Ermeni Propagandası Tekrar Patlıyor ve Türk Büyükelçinin Sabrı Taşıyor.

Büyükelçi Ahmet Rüstem Bey’in Amerika’ya varışından az sonra karşı karşıya kaldığı ikinci sürpriz, Amerikan basınında yeniden patlak veren Ermeni propagandası oldu. Amerikan gazeteleri, adeta ağız birliği yaparak, Müslüman Türklerin Hıristiyan Ermenileri kılıçtan geçirdiklerini iddia ediyor ve Amerikan Başkanının harekete geçmesini, Türk karasularına Amerikan savaş gemileri göndermesini istiyorlardı. Amerikan basını, bu kadarla da yetinmiyor, Türk devletine ve milletine adeta küfür yağdırıyordu. Türk halkının dini, milliyeti, soyu sopu ile alay ediliyor ve Türkler aleyhinde akıl almaz hakaret sözleri sarfediliyordu.

Büyükelçi Rüstem Bey, bu saldırıların arkasında İngiltere ile Fransa’nın bulunduğunu anlamıştı. Bu iki devlet birinci Dünya Savaşına girmişlerdi ve şimdi Amerika’yı da yanlarına çekmek istiyorlardı. Amerikan yönetimini ve kamuoyunu etkilemek için sözde “Ermeni katliamı” propagandasını kullanıyorlardı. Bir bölüm Amerikan yazar çizerini de kazanmışlardı. Türklerin sırtından savaş propagandası yürütülüyordu. Oysa ortada fol yok yumurta yoktu. Türkiye henüz savaşa girmemişti ve 1914 yazında Türkiye’de bir tek Ermeninin burnu bile kanamamıştı. Böyle olduğu halde Türkiye’de Ermenilerin kılıçtan geçirildiği yazılıp çizilebiliyordu.

Bu çirkin karalama kampanyası Büyükelçi Ahmet Rüstem Bey’i çileden çıkardı. Amerika, Yunanistan’a iki savaş gemisi satmakla kalmamış, şimdi de Türklere karşı bir düşmanlık kampanyası başlatmıştı. Dahası, bu kampanyası frenlemek için Amerikalılarda hiçbir hareket yoktu. Büyükelçi, bu saldırıları sineye çekemedi. Basındaki saldırılara yine basın yoluyla cevap vermekten başka çare göremedi ve 8 Eylül 1914 günü “Evening Star” gazetesine bir demeç verdi. “İngiltere ve Fransa’nın Türkiye’de Hıristiyanlara katliam yapıldığı yalanını Amerikan kamuoyunun önüne serdiklerini ve bu yalanı bahane ederek Türk limanlarına Amerikan savaş gemileri gönderilmesini isteklerini” söyledi. Geçmişte ayaklanmaların bastırıldığını, fakat Ermenilerin Hıristiyan oldukları için değil, isyan ettikleri için, Fransa, İngiltere ve Rusya’nın desteğiyle ve silahla Osmanlı devletini zayıflatmak istedikleri için cezalandırıldığını belirtti.

Rüstem Bey, yalnız açıklama yapmakla yetinmiyor, fakat aynı zamanda basın yoluyla karşı saldırıya geçiyor ve soruyordu: Böyle silahlı ayaklanma karşısında kalsalardı Fransa, İngiltere ve Rusya acaba ne yaparlardı?  Masum bir ırka karşı dünyanın gözleri önünde yirmi planlı katliam (pogrom) sergilemiş olan o Rusya acaba ne yapardı? Ya Fransa ve İngiltere? Ülkelerinin özgürlüğü için dövüşen Cezayirlileri mağaralara tıkıp sonra onları dumanla boğmuş olan Fransa, Sipahi isyanında yakaladığı Hindlileri top namlularının ağzına bağlayıp sonra o topları ateşleyen İngiltere aynı tahrikler karşısında kalsalardı acaba ne yaparlardı?

Bu soruları sorduktan sonra Amerikalılara dönen Büyükelçi Ahmet Rüstem Bey, onlara da adeta “Siz, şöyle bir aynaya bakınız da kendi çirkin yüzünüzü görünüz” demek ister gibi davranıyor. Sözünü sakınmıyor. Amerikan gazetelerinin bir çoğunun İngiltere ve Fransızların tarafını tutarak Türklere saldırmaları karşısında “şunu söylemeğe kendimi yetkili görüyorum ki” diye söze başlıyor. Amerikalıların Filipinleri işgal ederken yerli halka uyguladıkları “Water Cure” denen işkenceleri ve her Allahın günü Amerika’da işlenen yüz karası “linç etme” suçlarını hatırlatıyor. “Bunların hatırlanması Türkiye’ye saldırırken Amerikalıları daha ihtiyatlı yapmalıydı” diyor. Sırça köşkte oturan bir kimse komşusunun camına taş atarken düşünmelidir, demek istiyor. Amerikalılara bir de soru yöneltiyor: “ Farz edelim ki, diyor, Amerika’daki zencilerin, Amerika Birleşik Devletlerinin istilâsını kolaylaştırmak için Japonlarla gizlice anlaşmış oldukları ortaya çıkarıldı. Acaba o zencilerin kaçı hayatta bırakılırdı?” diye soruyor.

Son olarak Ahmet Rüstem Bey, Atlantik ötesindeki Ermeni propagandasının ABD'yi Itilaf Devletleri safında savaşa sokmak amacı güttüğünü belirtiyor ve Amerikan Hükümetinin bu oyuna gelmeyeceği inancını dile getiriyor. Şöyle diyor:

 “Büyük Britanya ve Fransa, Türkiye’ye karşı yeni bir tahrik kampanyasına girişmişlerdir. Bu kampanyayla oralarda uğursuz bir şeyler olmasını, kötü tahminlerinin doğru çıkmasını, ABD’nin de Doğu’ya savaş gemileri göndermesini ve böylece Avrupa savaşına karışmasını sinsice bekliyorlar. Ama ABD yönetiminin bu adi tuzağa düşmeyecek kadar temkinli olduğuna inanıyorum. Türkiye’de bir tek vatandaşının burnu bile kanamamış olan Amerika Birleşik Devletleri, Türk sularına neden savaş gemisi gönderecek? Hıristiyanların da yaşadığı İzmir’i, Beyrut’u mu bombalayacak? Yoksa daha ne yapabilecek ki?  Amerikan halkı savaş istiyor mu bakalım?...”[3]

Başkan Wilson’un Tepkisi

Büyükelçi A. Rustem Bey, “ağır ol da molla desinler” zihniyeti ile hareket etmemiş, Amerikan basınındaki çirkin saldırıları sineye çekmemişti. Pasif savunmaya da çekilmemiş, Amerikalılara kendi silahlarıyla cevap vermişti. Çuvaldızı durmadan Türklere batıran Amerika’yı birazcık iğneleyivermişti. Amerikan zencilerine yapılan vahşete, Filipinlerdeki işkencelere birer cümleyle değinivermişti.

Amerika’da yürütülen Türkler aleyhindeki çirkin iftira kampanyası karşısında kılını bile kıpırdatmamış olan Başkan Wilson, bu defa Büyükelçi Rüstem Bey’in demecini görünce adeta küplere binmiş! Vay sen misin koskoca Amerika’yı iğneleyen!? Washington’da görevli bir yabancı Büyükelçi nasıl olur da uluorta Amerika’yı eleştirebilirmiş, nasıl olur da basına böyle demeç verebilirmiş! Bu, düpedüz Amerika’nın içişlerine karışma demekmiş. Bir yabancı diplomat nasıl olur da Amerikan yönetiminin işlerine burnunu sokabilirmiş! Hele Büyükelçinin, Amerika’da zencilere yapılanları ve Filipinler’deki işkenceleri diline dolaması sineye çekilebilir gibi değilmiş. Sadece bu demeci Büyükelçinin “istenmeyen adam” ilan edilmesine kafiymiş...

Başkan Wilson, ilk öfkeyle bunları düşünmüş. Büyükelçi Rustem Bey’in derhal “istenmeyen kişi” ilan etmeyi, hatta Osmanlı devletiyle ilişkileri kesmeyi aklından geçirmiş. Dışişleri Bakanı Bryan ve yardımcısı Robert Lancing araya girip Başkanı yatıştırmışlar. Avrupa’da büyük savaşın başladığı o günlerde Türkiye ile bozuşmak Amerikan çıkarlarına da zarar verebilirdi. Onun için önce bir soruşturma yapılmasına karar verilmiştir. Başkan Wilson, 10 Eylül 1914 günü Dışişleri Bakanına şunları yazmıştır:

 “Sayın Dışişleri Bakanı,

Dün gönderdiğiniz önemli şeyleri aldım. Karar vermeden önce düşünmem için kendime biraz zaman tanıdım. Yalnız bir tanesi bence apaçıktır: Türk Büyükelçisi sınırı aşmıştır. Raporda ileri sürdükleri onun önüne serilirse ve raporun doğru olup olmadığı kendisine sorulursa iyi olur. Eğer doğru değilse onun söylediklerini lütfen bana bildiriniz. Onun söylediklerinin ne olduğunu kesin olarak kendisinden öğrendikten sonra kendisini makbul bir kimse olarak uzun süre ağırlayıp ağırlamayacağımızı düşünürüz.”[4]

Başkanın bu talimatı üzerine, Amerikan Dışişleri Bakanı Bryn, 11 Eylül günü Rustem Bey ile bir görüşme yaptı. “Evning Star” gazetesinde çıkmış olan demecin kesitini kendisine sundu. Bu sözlerin kendisine ait olup olmadığını sordu. Büyükelçi, bu sözlerin kendisine ait olduğunu kabul etti. Gazeteye neden böyle bir demeç vermek gereği duyduğunu yazılı olarak bildireceğini söyledi.

Ahmet Rüstem Bey’in Cevabı

Ahmet Rüstem Bey, o gün oturup uzunca bir muhtıra kaleme aldı ve ertesi gün bunu Amerika Dışişleri Bakanına gönderdi. 12 Eylül 1914 tarihini taşıyan bu mektupta şunları söyledi:

 “Sir,

“Dün sabah sizinle yaptığım görüşmeyle ilgili olarak aşağıdaki hususları belirtmeme müsaadenizi rica ederim.

Dün bana verdiğiniz ve bugün bu yazıyla birlikte size iade ettiğim Star gazetesi kesitinde bana atfedilen sözler benim kullandığım dilin doğru bir ifadesidir.

ABD’de görülen bazı tatsız gelişmeleri basında gözler önüne sermek şeklinde tuttuğum yolun alışılmamş bir yol olduğunun tamamiyle farkındayım. Fakat Türkiye’nin ve ABD’nin çıkarlarını düşünerek tepki göstermek istediğim durum da pek alışılmış bir durum değildi.

Türkiye, yıllardan beri Amerikan basınının sistematik saldırılarına hedef olmaktadır. Bu saldırılar, sık sık en ağır dille Türkiye’nin bütün duygularını incitmektedir. Türkiye’nin dinine, milliyetine, adetlerine, geçmişine ve bugününe küfredilmiştir. Türkiye, bütün kötülüklerin bataklığı imiş gibi gösterilmiştir. Geçmişte Türkiye’de görülen ve benim gibi bütün diğer Osmanlı aydınlarını da üzen bazı aşırılıklar, diğer milletlerin yaşamında da benzerleri görüldüğü halde, Türkiye’ye karşı bitmez tükenmez şiddetli bir saldırı teması olarak kullanılagelmektedir.

Basının bu tutumu Amerikan kamuoyunu Türkler aleyhinde zehirlemekte o kadar ileri gitmiştir ki Türk soyunun her üyesi Amerika’da ancak “iğrenç” (unspeakable) sıfatıyla zikredilir olmuştur. Türkiye, Balkan Savaşında yenik düşüp kanayan yaralarını sarmağa uğraşırken ve tatlı bir söze muhtaç iken bile her Amerikan gazetesinin en acımasız alaylarına ve küfürlerine maruz kalmıştır...

Diğer taraftan, Türk-Yunan ilişkilerinin pek gergin olduğu şu sırada “Idaho” ve “Mississipi” zırhlılarının Yunanistan’a satılmasının Türkiye’de yarattığı olumsuz havaya, şimdi bir de ABD’nin Türk sularında savaş gemileriyle gösteri yapacağı söylentileri eklenince, Türk halkında ABD’ye karşı şiddetli bir tepki yaratabilir. Asıl üzücü olan, Amerikan basınının, Türkiye’de Hıristiyanlara karşı toplu katliam hazırlandığı yolundaki asılsız iddiasında ısrar etmesidir...

Türkiye ile ilişkiler bakımından Amerikan basınını daha sorumlu bir tuttum izlemeye sevketmek için büyük bir çaba harcamak elzemdi. Amerikan yönetiminin basın karşısında çaresiz olduğu malumdur. Dolayısıyla bu konuda harekete geçme işi Türk Büyükelçisine kalmıştır.

Harekete geçerken Amerika Birleşik Devletleri’ne saldırmış veya onları eleştirmiş olduğum pek söylenemez. Benim Amerikan saldırısına karşı ülkemi savunduğum apaçıktır. Savunmam, ABD’nin de kınanacak bir takım kusurları olduğunu göstermek biçiminde olmuşsa, bu, kusurlarını kapatacak fevkalade meziyetleri olan Türk halkına karşı Amerikan basınını daha insaflı davranamaya ikna etmenin tek yol olduğuna inandığımdandır.

Diplomatik kuralları aşmış olabilirim. Fakat, karşı karşıya kaldığımız durumun, alışılmıştan sapmayı yalnız hoş görmekle kalmayıp aynı zamanda haklı göstereceğine kuvvetle inanırım. İnsanlığın çıkarı şekle feda edilemez.

Ben, Türkiye’ye, Amerika Birleşik Devletleri’ne ve nihayet insanlığa karşı manevi görevimi yerine getirmiş olduğuma kaniim.”[5]

Ekim 1914:
Türk Büyükelçisi A. Rüstem Bey, Ptotesto Makamında ABD’yi Terk Ediyor.

Büyükelçi Ahmet Rüstem Bey’in yukardaki cevabı Başkan Wilson’u ve Amerika Dışişleri Bakanlığını tatmin etmedi; Tersine, onları daha da kızdırdı. Amerikan yönetimi, Büyükelçinin Amerikalıları açıkça eleştirmesini kabul edemiyor; buna karşılık Amerikan gazetelerinin Türkiye’ye karşı sistematik saldırılarını ise pek önemsemiyormuş gibi davranıyordu.

Amerikalılar, kendi aralarında birkaç gün yazıştıktan sonra, Büyükelçiden özür dilemesini istediler. Ahmet Rüstem Bey, Wilson’dan özür dilerse Washington’da kalabilecek ve iki ülke arasındaki dostça, ilişkiler yine eskisi gibi devam edecekti. Ameria Dışişleri Bakan Vekili Robert Lansing, bu kararı 19 Eylül günlü bir mektupla Büyükelçimize resmen bildirdi. Şöyle dedi:

 “...Mektubunuzda, o demeçleri verdiğinizi ve gazetede çıkan yazının doğru olduğunu kabul ediyorsunuz. Bu ülke basınının Türkiye’ye karşı düşmanlığını, diplomatların görevli oldukları ülkelerde uymaları gereken davranış kurallarını çiğnemenizi haklı göstereceğini söylüyor ve ayrıca bu ülkenin Türkiye’ye karşı politikasını eleştirmeyi fırsat biliyorsunuz.

Başkan beni, notanızdaki üslubun kabul edilemeyeceğini, davranışınızı izah edişinizin de tatminkâr olmadığını size bildirmekle görevlendirdi. Birleşik Devletler basınının bir bölümünün yayınlarından dolayı kendinizi öfkeye kaptırarak resmi protokolü ciddi olarak çiğnemiş bulunuyor ve bunu kabul ederek kendinizi savunmaya çalışıyorsunuz...

Ekselans, bu başkentteki hizmetlerinizin ülkeniz için yararlı olacağına hala inanıyorsanız ve basında çıkan demecinizden dolayı pişmanlık duyduğunuzu bildirmek istiyorsanız, Başkan, daha fazla yorum yapmadan yayınlanmış olan demecinizi ve notanızı görmemezlikten gelmeye ve bu tatsız olaydan önce Ekselansları ile Birleşik Devletler arasında var olan samimi ve dostça ilişkileri yenilemeye hazırdır.”[6]

Ahmet Rüstem Bey, bu notayı alınca Mr. Lansing’e dönüp sorabilirdi: Türkiye’deki Amerikan Elçileri ve Konsoloslarının Türkler aleyhinde Washington’a gönderdikleri ve her yıl Amerikan diplomatik ve konsolosluk belge ciltlerinde yayınlan yazılardan dolayı şimdiye kadar Türkiye’den özür mü dilenmişti? Yıllardır Türkiye’de oturan ve Türk konukseverliğinden alabildiğine yararlan ve sonra her hafta Amerikan gazetelerine imzalı, imzasız iftira dolu yazılar gönderen Amerikan misyonerleri Türk halından özür mü dilemişlerdi? Hele hele Edwin M. Bliss gibi, Frederick Davis Greene gibi, James Barton gibi, Maria A. West gibi Amerikan misyoner kodamanların Türk düşmalıklarına ne buyrulur? Bu misyonerler Türkler aleyhinde ciltler dolusu kitaplar yazıp hemen bütün Protestan kiliseleri önünde bunları sattırıp cemaatlerini zehirlediklerinden dolayı Türk milletinden özür mü dilemişlerdi? Amerikan basınındaki Türk düşmanlığı kampanyalarından dolayı pişmanlık duyan bir tek Amerikalı var mıydı?...Amerikalılara söylenecek daha pek şey vardı.

Ama Büyükelçi Ahmet Rüstem Bey, özür dilemedi ve daha fazla tartışmayı da artık gereksiz gördü., 20 Eylül 1914 günü Lansing’e şu kısa cevabı göndermekle yetindi:

 “Sir,

Basın temsilcilerine verdiğim demeçle ilgili 12 Eylül günlü notama cevap olarak gönderdiğiniz 19 Eylül tarihli notanızın alındığını bildirmekle onur kazanırım.

Cevap olarak, Başkan Wilson’a, bu konuda kendisinin görüşünü maalesef kabul edemeyeceğimi ve dolayısıyla buradan ayrılmak için Hükümetimden izin istemeyi gerekli gördüğümü bildirmenizi rica ederim. On beş gün içinde İstanbul’a hareket edeceğim.”[7]

Ahmet Rustem Bey, 27 Eylül günü Sait Halim Paşa’ya da Amerika’yı terk edeceğini bildirdi ve nedenlerini de anlattı. Yıllardan beri Osmanlı Hükümetine hücum eden Amerikan basınının yeni bir malzeme bulduğu ve bu yeni malzemenin de şu olduğunu söyledi: İngiliz ve Fransızlar, Amerika Birleşik Devlerini Savaşa sokabilmek amacıyla, Osmanlı Devletinin Hıristiyanlar için bir katliam hazırladığını ileri sürerek Amerika’yı savaşa teşvik ediyorlardı. Rüstem Bey, bunun için basına bir açıklamada bulunarak bu iki devlete karşı Amerika’nın dikkatini çekmeğe mecbur olmuştu. Amerikan zencilerine karşı yapılan linç etme olaylarını zikretmesi ise, Amerikan gazetelerinin Türkiye’yi barbarlıkla suçlamalarına son vermek içindi. Büyükelçi sadece hukuki savunma hakkını kullandığını söylüyordu. Memlekete dönüş kararının kesin olduğunu da ayrıca bildiriyordu.

Büyükelçi Ahmet Rüstem Bey, 9 Ekimde Sait Halim Paşa’ya çektiği son bir telgrafta, aynı gün İtalyan vapuru ile New York’tan hareket edeceğini, 18 Ekimde Napoli’de, 25 Ekimde de İstanbul’da olacağını bildirdi. Dikkati çeken bir not daha ekledi. 25 Ekim 1914 tarihine kadar kendisinden bir haber alınamaz ise, akıbeti hakkında araştırma yapılmasını rica etti.[8] Bu ricada bir suikast kaygısı seziliyor. Büyükelçi Ahmet Rüstem Bey sağ salim İstanbul’a dönmüştür ama, Sait Halim Paşa’nın kendisi, yedi yıl sonra Roma’da Ermeni kurşunlarıyla şehit düşmüştür.

Çalınacak Minareye Önceden Hazırlanan Kılıf

Ahmet Rüstem Bey’in Washington Büyükelçiliği topu topu üç buçuk ay sürmüştür. Onun 24 Haziran 1914’te başlamış olan bu görevi, 9 Ekimde Amerika’dan ayrılışıyla son bulmuştur. Kendisi daha önce ABD’de Elçilik İkinci kâtibi ve Maslahatgüzar olarak da görev yapmıştı. Büyükelçiliği ise onun Washington’da ve diplomasi mesleğinde son görevi oldu. Amerika’dan döndükten sonra bir daha herhangi bir diplomatik görev almadı.

1914 yılında, Amerikan basınında görülen Ermeni propagandası, bir Osmanlı Büyükelçisinin diplomatik kariyerini söndürmüştür. Bu olay, Ermeni “soykırım” iddiaları bakımından çok düşündürücüdür. Tekrar hatırlamak ve vurgulamak lâzımdır: Yıl 1914. Mevsim yaz. Avrupa’da savaş var, ama Türkiye’de ve Amerika’da henüz savaş yok. Doğu Anadolu’da Rus istilâsı, Çanakkale’de İngiliz-Fransız saldırısı yok; Ermeniler henüz Van’da isyan çıkarmıyor, istilâcı Ruslarla silahlı işbirliği yapmıyor, Türk ordusunu arkadan vurmuyorlar. Dolayısıyla Anadolu’da bir Ermeni tehcirinden de eser yok. Tehcir olayına daha tam bir yıl var. 1914 yazında Anadolu’da hiçbir Ermeni olayı yok, hiçbir Ermeninin kılına bile dokunulmamış.

Böyle olduğu halde, 1914 yazında Atlantik ötesinde büyük bir yaygara kopuyor. Çığırtkan Amerikan basını tozu dumana katıyor. Neymiş? Türkiye’de Hıristiyan Ermeniler kılıçtan geçirilecekmiş, kılıçtan geçiriliyormuş. Neymiş? Amerikan Başkanı Wilson, Ermeni din kardeşlerinin imdadına yetişmeliymiş, Türk sularına Amerikan savaş gemileri göndermeliymiş. Amerikan Cumhurbaşkanından bir hareket görülmeyince basın kampanyası daha da şiddetleniyor. Amerikan gazeteleri, söylemediklerini bırakmıyor, Türkleri yerin dibine batırıyorlar...

Ne oluyor Allah aşkına? Durup dururken nedir bu yaygara? Atlantik ötesinde nedendir bu fırtına? Washington’daki Türk Büyükelçisi teşhisi koymakta gecikmiyor.  Amerika’da tozu dumana katan bu fırtına Avrupa’dan körüklenmiştir. Açıkça görülüyor ki, Amerika’daki Ermeni katliam propagandasının arkasında bu defa İngiltere ve Fransa vardır. Bu iki devlet, Almanya ve Avusturya-Macaristan ile savaştadırlar. Şimdi yanlarına Amerika’yı da çekmek istemektedirler. İşinde gücündeki günahsız Anadolu Türk’ünün sırtından çirkin bir oyun oynanmaktadır, acımasız ve büyük bir oyundur bu. Büyük oyundur, çünkü koskoca Amerika Birleşik Devletlerini İtilâf Devletleri safında savaşa çekmek ve bu büyük savaşı mutlaka kazanmak hedefi güdülmektedir.

İngiltere ve Fransa, Amerika’yı etkileyip kendilerine çekebilmek için acaba neden “katliam” kozunu da seçmişlerdir diye sormaya gerek bile yoktur belki. Çünkü bu tür propaganda silahları daha önce de kullanılmış ve etkili olmuştu. Hele Osmanlı devletini parçalamak için “katliam” propagandaları ta 1820’lerdeki Yunan ayaklanmasından beri sık sıkı kullanılmış ve Hıristiyan kitleleri ve devletleri harekete geçirebilmiş idi. Katliam silahı bu defa Amerika’da da etkili olacak, Amerikan kamuoyunu ayağa kaldıracak ve sonunda Amerika büyük savaşa girmek durumunda kalacaktır, diye hesaplanmıştır herhalde.

1914 yılı yazında başlatılan Ermeni katliam propagandası ile ilerde çalınacak minarenin kılıfı hazırlanmıştır. İngiltere ve Fransa’nın Amerika’yı savaşa sokmak hedeflerine Osmanlı İmparatorluğunu parçalamak hedefleri de eklenince, Ermeni katliam propagandası daha da güçlenmiştir. 2 Kasım 1914’te Rusya Osmanlı devletine savaş ilan etti. Üç gün sonra müttefikleri de Rusya’yı izlediler. 5 Kasım 1914 günü İngiltere ve Fransa da Osmanlı devletine savaş açtılar. Ve dolayısıyla Ermeni katliam propagandaları aldı yürüdü. Artık hedef sadece Amerika’yı savaşa sokmak değil, aynı zamanda Osmanlı devletini yok etmekti. Bu nihai hedefe gidilirken her şey mubahtı, bu arada Ermeni katliam propagandası da vahşice kullanıldı.

Ve yıl 1915: Türk Hükümeti, “tehcir” kararı alıp, düşmanla işbirliği yapmakta olan Anadolu Ermenilerini Suriye ve Irak’a doğru kaydırmağa başlayınca, düşman devletlerin“katliam” propagandaları ayyuka çıktı.  Bu arada ABD halaâ savaş dışındaydı. Amerika’ya savaşa çekebilmek için Türkiye’deki Ermenilerin topluca katledildikleri yolundaki düşman propagandası sürüp gitti. Bu propagandaya İstanbul’daki Amerikan Büyükelçisi Morgenthou da katıldı, hatta o savaşta Müttefikimiz olan Almanlar arasından da düşman korasına katılan oldu; Alman Papazı Lepsius gibi.

Savaş dönemi propagandası şiddetinden pek bir şey kaybetmeden sürüp gitti ve barış dönemine de taştı. Ikinci Dünya Savaşından sonra, Almanların Yahudilere yaptıkları "soykırım" olarak adlandırılınca, sözde Ermeni katliamı da "Ermeni soykırımı" diye vaftiz edildi. Katliam veya soykırım diye bir iddianın aslı esası olmadığı Malta sürgünleri olayında açıkça ortaya çıktığı ve belgelendiği halde, iddianın arkası kesilmedi. Propagandanın esası tekrarmış, propagandada başarı tekrarla olurmuş. Ermeni katliam veya soykırım propgandası da hep tekrarlanır durur. Birisine kırk defa deli derseniz o kimse deli olduğuna inanmağa başlarmış. Kırk kez değil, yüzyıldır tekrarlanan Ermeni katliam iddiaları da Avrupalı ve Amerikalı insanların kafalarında iyice yer etmiş görünmektedir. Bu iddianın aslı olmağını söyleyenlerin sesleri ise boğulmakta, tozdan dumandan ferman okunmamaktadır. Ama biz söylemekten ve yazıp çizmekten usanmayacağız.

Tekrar Amerika’ya dönelim ve oradaki Ermeni propagandasıyla ilgili bir iki not daha ekleyelim.

Tarihten Birkaç Not Daha

1915-17:  Türkiye’deki Amerikan Büyükelçisi Morgenthau, Ermeni iddialarını destekleyen ağır raporlar kaleme alıp Washington’a gönderdi. (Bunun için Türklerden hiç özür dilemedi.)

1918 - 23: "Near Esat Relief"adlı Amerikan Yardım Örgütü Anadolu'da faaliyetlerini sürdürdü ve Ermenilere yardım için çok büyük paralar harcadı.

1923 Amerika’da, “Lozan Antlaşmasına Hayır” sloganıyla Türk aleyhtarı büyük bir kampanya başlatıldı. Başını Ermeni ve Rum lobilerinin çektiği bu kampanya etkili oldu. Bunun karşısında “Lozan’a Evet” sloganıyla başlatılan karşı kampanya nispeten daha zayıf kaldı.

1927 Amerikan Senatosu, Türkiye ile ABD arasında 6 Ağustos 1923 tarihinde imzalanmış olan Dostluk ve Ticaret Antlaşmasını reddetti (18.1.1927). Antlaşmanın onaylanması için üçte iki çoğunluk gerekiyordu. Senatoda 50 oy lehte, 34 oy aleyhte çıkmış ve üçte iki çoğunluk tutturulamamıştı. Antlaşmanın reddedilmesiyle Türkiye ile ABD arasında normal diplomatik ilişki kurulması engellenmiş oldu. (Daha sonra iki ülke ayrı bir Modus Vivendi ile on yıldan beri kesik olan normal diplomatik ilişkileri 1927 yılında Büyükelçilik düzeyinde yeniden kurdular)[9]

1945 Amerika’daki bazı Ermeniler, BM San Fransisco Konferansına katılan Türk heyetine ve Dışişleri Bakanına suikast planladılar.

1965 “Ermeni Soykırımın 50. Yılı” diye Amerika’da yeni bir Türk düşmanlığı kampanyası başlatıldı.

1968 İlk Ermeni soykırım anıtı Amerika’nın Montebello şehrinde dikildi ve burada Türk halkı karalandı. Bu anıtı Avrupa’da dikilen soykırım anıtları izleyecekti.

1973 Türk diplomatlarına karşı ilk Ermeni suikastı Amerika’nın Santa Barbara şehrinde düzenlendi. T.C. Los Angeles Başkonsolosu Mehmet Baydar ile yarımcısı Konsolos Bahadır Demir, 27 Ocak 1973 günü kurşunlanarak öldürüldüler. Bu suikast, Türk diplomatlarına karşı Ermeni suikastları zincirinin başlangıcı oldu.

Ahmet Rüstem Bey (1862-1935)

Amerika’da Ermeni propagandasını göğüsleyebilmek için Washington Büyükelçiliği görevini ve diplomatik kariyerini feda edebilmiş olan meslektaşımız Ahmet Rüstem Bey, de Bilinski adında Polonyalı bir asker babanın oğludur. Babası, 1848’de patlak veren Avusturya’ya karşı Macar ihtilâline katılmış, bu hareket başarısızlıkla sonuçlanınca 1854’de Türkiye’ye sığınmış, Türk hizmetine girmiş, Müslüman olup Sadeddin Nihad Paşa adını almış, asker ve diplomat olarak devletimize uzun yıllar hizmet etmiş; 1880-1885 yıllarında Osmanlı Komiseri olarak Sofya’da görev yapmış, Bulgaristan Türklerinin haklarını ve vakıf mallarını korumak için canla başla çalışmış olan bir kimseydi.

Ahmet Rustem Bey, 1862’de babasının görevle bulunduğu Midilli’de doğmuş ve 1935’te Avrupa’da ölmüş olan bir Osmanlı diplomatıdır. Kendisi Müslümandır, ama adı bazı kaynaklarda Alfred de Bilinski olarak da geçer. 1882’de Sofya Komiserliğinde, babasının yanında, Fransızca kâtibi olarak diplomasi mesleğine başladı, Hariciye kadrosunda çeşitli görevlerde bulundu, bu arada iki defa Washington’da maslahatgüzar olarak görev yaptı. Balkan Savaşı öncesinde, 1911-1912 yıllarında, Karadağ’ın başkenti Çetine’de Büyükelçilik yaptı. Balkan Savaşına er olarak katıldı. 1914’te Washington Büyükelçiliğine atandı. Bu görevinden olaylı bir şekilde ayrıldıktan sonra diplomasi mesleğinden da ayrıldı ve yayın yıluyla Türkiye’ye hizmetlerini sürdürdü. Birinci Dünya Savaşı içinde ve Mütareke yıllarında çeşitli yabancı gazetelere Türkiye’yi savunan makaleler yazdı ve İsviçre’de Fransızca iki kitap yayınladı. 1919’da Anadolu’da başlayan Milli harekete ve Mustafa Kemal Paşa’nın yanında Sivas kongresine katıldı. Son Osmanlı Meclisine Ankara Milletvekili olarak seçildi, bu Meclis İngilizler tarafından dağılınca Ankara’ya geldi ve Birinci Büyük Millet Meclisine Ankara Mebusu olarak seçildi. 24 Mayıs 1920 tarihli Padişah iradesi ile Mustafa Kemal Paşa gıyaben idama mahkum edilmişti. O’nunla birlikte idama mahkum edilenler arasında Ahmet Rüstem Bey de vardı. 8 Eylül 1920’de Milletvekilliğinden istifa ederek Avrupa’ya gitti. Mustafa Kemal Paşa’nın talimatıyla kendisine hizmetlerinden dolayı 150 lira maaş bağladı. Rütem Bey, ölünceye kadar bu aylıkla geçindi ve 73 yaşında hayata gözlerini kapadı.

Dürüst, çalışkan, sert ve alıngan yaratılışlı bir kimse olan, Türkçeden başka altı yabancı dil bilen Ahmet Rüstem Bey, Amerika’da, Avrupa’da ve Mısır’da çıkan gazetlere birçok makale yazmış ve iki kitap yayınlamıştır. La Guerre Mondiale et la Question Armenienne başlıklı ilk kitabı 1918 yılında Berne’de basılmıştı. Bu değerli eser, 83 yıl sonra, Cihan Harbi ve Türk-Ermeni Meselesi adıyla ve Cengiz Aydın’ın çevirisiyle dilimize kazandırıldı.[10] Özenle çevirilmiş ve güzel bir baskıyla piyasaya sürülmüş olan bu aydınlatıcı kitabı meraklı okuyuculara salık vermek isteriz. Ahmet Rüstem Bey’in Lozan Barış Konferansı öncesinde, 1922’de, Cenevre’de yayınlamış olduğu Fransızca ikinci kitabı La Crise Proche-Orientale et la Question des Détroits de Constantinople (Yakın Doğu Krizi ve İstanbul Boğazları Sorunu) adını taşıyor ve henüz dilimize çevrilmemiştir.

Ermeni sorunuyla ilgili ilk kitabının önsözünde Ahmet Rüstem Bey diyor ki:

 “Ermeni meselesinde, dünya kamuoyuna karşı Türkiye’yi savunmayı amaçlayan bu kitabı yazarken, her şeyden önce, doğduğum, pek çok iyiliğini ve nimetlerini gördüğüm bu ülkeye bağlılık duygularımı devam ettirmeyi düşündüm. Bu duygularımı, samimiliğinden asla şüphe edilmeyecek davranışlarla birçok defa ortaya kodum. Bu cümleden olarak, bu ülkenin ve Türk halkının şerefini korumak için iki kere düelloda bile dövüştüm ve Türk-Yunan savaşına gönüllü olarak katıldım.

 “Diplomasi mesleğinde başarılı olduktan ve Osmanlı hükümetinin ve Türk vatandaşlarının haklarının hakkımdaki âlicenap (yüce gönüllü) duygularından emin olarak bu kitabı kendi adımla yayınlamaya karar verdim. Bununla, bu eseri yazarken beni harekete geçiren itici gücün, sadece ülkeme olan sevgim ve saygım olduğunu söylemek istiyorum.”

Ermeni suikast çetelerinin Avrupa’da kol gezdikleri ve İttihatçı liderleri birer birer şehit ettikleri o yıllarda böyle bir bitap yazmak ve buna imza koymak cesaret işiydi.

Yürekli Ahmet Rüstem Bey’i saygıyla anıyoruz.


[1] Protestan Misyonerlerin Türkiye’deki faaliyetleri hakkında yabancı dilde bol yayın yapılmıştır. Derli toplu bir araştıma olarak şu eseri zikredelim: Joseph L. Grabill, Protestant Diplomacy and the Near East. Missionary Influence on American Policy, 1810-1927, University of Minnesota Press, Minneapolis: 1971. Türkçe olarak bkz.Uygur Kocabaşoğlu, Anadolu’daki Amerika. Kendi Belgeleriyle 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatoluğu’ndaki Amerikan Misyoner Okulları, İmge Kitabevi, Ankara: 2000; Do. Dr. İhsan Süreyya Sırma, Sömürü Ajanı İngiliz Misyonerleri, Beyan Yayınları, İstanbul: 1984; Bilâl N. Şimşir, “Ermeni Propagandası’nın Amerika Boyutu üzerine”, Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu ile İlişkileri Sempozyumu, Erzurum 8-12 Ekim 1984, Ankara: 1985, s.79-124; Bilâl N. Şimşir, Aperçu Historique sur La Question Arménienne, Türk Tarih Kurumu, Ankara: 1992, s. 23 vd.
[2] Dr. Mine Erol, Birinci Dünya Savaşı Arifesinde Amerika’nın Türkiye’ye Karşı Tutumu, Bilgi Basımevi, Ankara: 1976, s.35
[3] Mine Erol, Osmanlı İmparatorluğu’nun Amerika Büyükelçisi A. Rüstem Bey, Bilgi Basımevi, Ankara: 1973, s. 21-23, 53-55,
[4] Ibid.: s. 26
[5] Bu mektubun İngilizce aslı için bkz. Ibid.: s.56-59
[6] İngilizce tam metni için bkz. Ibid.: s. 64-65.
[7] Ibid.: s. 66
[8] Ibid., s. 40-41
[9] Rum ve Ermeni lobilerinin propaganda kampanysaıyla ABD’de beş yıl kadar sürmüş olan Lozan kavgasının ayrıntıları için bkz.: Bilâl N. Şimşir, “Türk-Amerikan İlişkilerinin Yeniden Kurulması ve Ahmet Muhtar Bey’in Vaşington Büyükelçiliği”, Belleten, Cilt XLI, Sayı 162, Nisan 1977, s.277-356’den ayrı basım, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara: 1977.
[10] Ahmed Rüstem Bey (Türkçesi Cengiz Aydın), Cihan Harbi ve Türk-Ermeni Meselesi, Bilge Kültür Sanat, İstanbul: 2001.