| | | K?TAP TAHL?L?: Prof. Dr. Hikmet ÖZDEM?R (der.): Türk-Ermeni ?htilaf?: Makaleler Oya EREN*
ERMENİ ARAŞTIRMALARI, Sayı 25, 2007 | |
| | .Y¡€ 5 le="text-align: justify;">Derleyen: Prof. Dr. Hikmet Özdemir
Ankara, TBMM Yay?nlar?, 2007, 624 Sayfa.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Kültür, Sanat ve Yay?n Kurulu taraf?ndan haz?rlanan ve Prof. Dr. Hikmet Özdemir taraf?ndan derlenen bu eserde Ermeni sorununun farkl? boyutlar?n? inceleyen toplam 30 adet makale bulunmaktad?r. Bu makalelerin büyük bir bölümü Ermeni tehcirini haz?rlayan tarihsel sebepleri incelemekte, tehcirin nas?l yürütüldü?ü hakk?nda fikir vermekte, tehcirden önce ç?kar?lan Ermeni isyanlar?n? ele almakta, tehcir sonras? yap?lan düzenlemeleri analiz etmekte ve böylelikle 1915–16 y?llar?nda Do?u Anadolu’da gerçekte ne oldu?unu ortaya koymaya çal??maktad?r. Tarihsel boyutun yan? s?ra bu sorunun hukuksal ve uluslar aras? ili?kiler boyutu da bu derlemede incelenmektedir.
Prof. Dr. Sabahattin Özel’in kaleme ald??? ilk makale ‘Bat?l?lar?n Gözüyle’ ba?l???n? ta??maktad?r ve Osmanl? toplumunun bir parças? olan ve kendilerine geni? haklar tan?nm?? bir az?nl???n neden ve nas?l içinde ya?ad??? devlete kar?? ayakland??? sorusunu yan?tlamaya çal??maktad?r. Bu çerçevede özellikle 19. yüzy?lda Büyük Güçlerin Ermeni sorununun ortaya ç?kmas?ndaki rolüne de?inen yazar tarihsel bir süreç içerisinde Birinci Dünya Sava??’n?n sonuna kadar ya?anan geli?meleri özetlemektedir.
Dr. Recep Karacakaya taraf?ndan kaleme al?nan ikinci makale ‘Seçim ?ttifaklar?’ ba?l???n? ta??maktad?r ve 1908, 1912 ve 1914 seçimlerinde Ermenilerin Osmanl? Meclis-i Mebusan’? seçimlerindeki ittifak stratejilerini incelemi? ve Ermeni partilerinin di?er partilerle nas?l çat??t???n? veya i?birli?i içerisine girdi?ini analiz etmi?tir. Dr. Zekeriya Türkmen’in yazd??? ‘Unutulan Senaryo’ ba?l?kl? makale Avrupa’da 1913 y?l?ndan itibaren olu?an Türk kar??t? havay? incelemektedir. Bu çerçevede Osmanl? Devleti’nin Do?u Anadolu’da yapmay? taahhüt etti?i ?slahatlar ve bu ?slahatlar ile ilgili olarak ?ngiltere ve Rusya gibi devletlerle yapt??? müzakereler vurgulanm?? ve Do?u Anadolu’ya gönderilen iki Avrupal? müfetti?in çal??malar? incelenmi?tir.
Doç. Dr. Haluk Selvi taraf?ndan kaleme al?nan dördüncü makale ‘Sava? Ba?larken’ ba?l?kl? makalede ise Birinci Dünya Sava?? arifesinde Ermeni milliyetçilerinin Rusya ile i?birli?ine giderek Osmanl? Devleti aleyhindeki faaliyetleri ele al?nm??t?r.
Doç. Dr. Muammer Demirel’in yazd??? ‘Askeri Haz?rl?klar’ ba?l?kl? be?inci makalenin konusu Ermenilerin Birinci Dünya Sava?? öncesinde Osmanl? Devleti’ne kar?? sava?mak üzere gönüllü toplama giri?imlerini ve di?er askeri haz?rl?klar?n? incelemektedir.
Dr. Erdal ?lter ise ‘Ta?naksutyun’ ba?l?kl? makalesinde bu Ermeni siyasi partisinin faaliyetlerini ve kongrelerini de?erlendirmektedir.
Derlemenin yedinci makalesi Yrd. Doç Dr. ?enol Kantarc? taraf?ndan kaleme al?nm??t?r ve ‘Van’da Ermeni ?daresi’ ba?l???n? ta??maktad?r. Kantarc? bu makalesinde 1915 y?l?nda ba?layan Büyük Van ?syan?’n?, bu isyan? müteakip gerçekle?en Rus i?galini ve i?galden sonra tesis edilen Ermeni idaresini incelemekte ve bölgedeki Ermeni mezalimine ???k tutmaktad?r.
Bu makaleyi takip eden iki makale Dr. Hasan Oktay ve Dr. Ahmet Tetik taraf?ndan kaleme al?nm??t?r ve Van ?syan?’n?n iki önemli figürü üzerine yo?unla?maktad?r. Bunlar isyandan önce ve isyan s?ras?nda Van’a silah ve mühimmat sevk?yat?n? kontrol eden bir örgütün kurucusu olan Aram Manukyan ve Osmanl? Meclis-i Mebusan’?nda Van mebusu olarak görev yapan Viramyan Onnik Dersakyan Efendi’dir.
Prof. Dr. Hikmet Özdemir taraf?ndan kaleme al?nan ve ‘Çat??malar’ ba?l???n? ta??yan makale detayl? bir biçimde 1914-1916 y?llar? aras?nda Ermenilerin kurdu?u çetelerin faaliyetlerini ve Osmanl? Devleti’nin bu faaliyetlere kar?? ald??? tedbirleri incelemektedir.
Doç. Dr. Yusuf Sar?nay’?n ‘Sevk ve ?skan’ ba?l?kl? makalesi ise Ermeni tehcirinin karar?n?n nas?l al?nd???n? ve tehcirin nas?l uyguland???n? vurgulamaktad?r. Bu çerçevede Ermenilerin geride b?rakt?klar? mallar?n korunmas?ndan, Ermeni kafilelerinin güvenli?inin sa?lanmas?na kadar pek çok konu ile Osmanl? Hükümeti’nin nas?l ilgilendi?i bu makalede i?lenmektedir.
Prof. Dr. Yusuf Halaço?lu taraf?ndan yaz?lan ‘Mali Harcamalar’ ba?l?kl? on ikinci makale tehcirin maliyeti üzerinde yap?lm?? detayl? bir inceleme olup Davut K?l?ç taraf?ndan kaleme al?nan ‘Tehcir Olunmayanlar’ ba?l?kl? makale tehcirden muaf tutulan Ermeni gruplar?n? analiz etmektedir.
Prof. Dr. Kemal Çiçek taraf?ndan kaleme al?nan on dördüncü makale ‘Göçmenlerin Ya?am?’ ba?l???n? ta??maktad?r ve bu makalede tehcir s?ras?nda tehcir edilenler için sa?lanan yabanc? yard?mlar?, tehcir kamplar?nda kurulan yetimhaneler, tehcir s?ras?nda ve sonras?nda ya?anan birtak?m sorunlar, tehcir edilen gruplar?n asayi?i, hijyen ve sa?l?k ko?ullar? ve beslenme sorunlar? gibi konular üzerinde durulmaktad?r.
Doç. Dr. Celalettin Yavuz taraf?ndan yaz?lan ‘Göçmenler ve Cemal Pa?a’ ba?l?kl? makalede ise tehcir s?ras?nda Suriye’de Dördüncü Ordu Komutan? olarak görev yapan Cemal Pa?a’n?n tehcirin yaratt??? sorunlar? bertaraf etmek için yapt??? çal??malar konu edilmi?tir.
Doç. Dr. ?brahim Ethem Atnur’un Ermeni kad?n ve çocuklar?n?n durumlar?n? ve bu dönemde ya?anan evlilikleri analiz etti?i makalesini Bülent Bakar’?n Ermeni mallar?n?n tehcir sonras?nda iadesi konusunu inceledi?i makalesi takip etmektedir. Her iki makale de tehcir s?ras?nda ve sonras?nda ya?anan geli?meleri belgeleri ile ortaya koymaktad?r.
Dr. Ali Güler ‘Kilisenin Durumu’ ba?l?kl? makalesinde 19. yüzy?l?n sonlar?ndan itibaren Ermeni Kilisesi’nin Ermeni sorunundaki rolü üzerinde durmaktad?r.
Prof. Dr. Servet Mutlu ise ‘Osmanl? Nüfusu’ ba?l?kl? makalesinde Osmanl? nüfus istatistiklerini bilimsel yöntemlerle yeniden inceleyerek bu dönemde Osmanl? topraklar?nda ya?ayan Ermeni nüfusunun bilimsel bir tespitini yapmaktad?r.
Yrd. Doç. Dr. Erdal Aydo?an, Ermeni soyk?r?m? iddialar?n? savunan bir grubun hedef tahtas?nda olan Te?kilat-? Mahsusa’y? inceledi?i makalesinde bu te?kilat?n kurulu?unu, üyelerini ve Do?u Anadolu’daki faaliyetlerini incelemektedir.
Ord. Prof. Dr. Yusuf Hikmet Bayur taraf?ndan y?llar önce kaleme al?nan ‘Büyük Oyun (1) ba?l?kl? makale bu derlemeye eklenmi?tir. Bu makale ve bunu ayn? ba?l?kla takip eden Doç. Dr. Kaya Ça?layan’?n makalesi Ermeni soyk?r?m iddialar?n? ?ngiliz, Frans?z ve Rus belgelerine dayanarak çürütmektedirler.
Prof. Dr. Selami K?l?ç’?n ‘Tarih ve Tan?kl?k’ ba?l?kl? makalesi Alman kökenli bir subay olan ve tehcir s?ras?nda Osmanl? Üçüncü Ordusu Kurmay Ba?kan? olarak görev yapan Felix Guse’un “1915 Ermeni Ayaklanmas? ve Sonuçlar?” ba?l???n? ta??yan makalesinin tam bir çevirisini içermekte ve dönemi bir Alman subay?n?n gözünden yans?tmaktad?r.
Merhum Milli E?itim Bakanlar?’ndan ve Büyükelçilerden ?inasi Orel’in 1984’te sundu?u bir tebli? derlemenin yirmi dördüncü makalesini olu?turmaktad?r ve bu makalede Orel Talat Pa?a’ya atfedilen ve Talan Pa?a’n?n ‘soyk?r?m’ emri verdi?ini iddia eden telgraflar? bilimsel bir analize tabi tutarak bu telgraflar?n sahteli?ini ortaya koymaktad?r. ?inasi Orel, Süreyya Yüce ile birlikte bu konuda “Talat Pa?a’ya Atfedilen Telgraflar?n Gerçek Yüzü” ba?l???n? ta??yan ve 1983 y?l?nda TTK taraf?ndan yay?nlanan bir kitap kaleme al?nm??t?r.
Prof. Dr. Nuri Bilgin ise ‘Tarih ve Mitos’ ba?l?kl? makalede Ermeni ‘soyk?r?m?’ mitinin nas?l olu?turdu?unu, sosyolojik olarak bu mitin Türk kavram?n? Ermenilerin gözünde nas?l ötekile?tirdi?ini vurgulamaktad?r.
Prof. Dr. Hasan Dilan ‘Okuma Notlar?’ ba?l?kl? makalesinde geni? bir literatür taramas? yaparak Ermeni meselesi üzerine yaz?lm?? önemli kaynaklar? toplu halde de?erlendirmektedir.
Prof. Dr. Esat Arslan’?n ‘Yeniden Dü?ünmek’ ba?l???n? ta??yan makalesi Ermeni isyanlar?n? ve Osmanl?lar?n bu isyanlara kar?? geli?tirdikleri tedbirleri yine dönemin yaz??malar?n? kullanarak de?erlendirmektedir.
Doç Dr. Sadi Çayc?’n?n ‘Hukuk Aç?s?ndan’ ba?l?kl? makalesi, ba?l???n da ifade etti?i gibi Ermeni soyk?r?m? iddialar?n? hukuksal bir bak?? aç?s? ile de?erlendirmektedir. Bu çerçevede öncelikle uluslar aras? ceza hukuku, insanl??a kar?? suçlar, soyk?r?m suçu vb. kavramlar tan?mlanmakta ve Ermeni tehcirinin neden soyk?r?m olarak de?erlendirilemeyece?i ortaya konmaktad?r.
Doç. Dr. Sedat Laçiner’in ‘Niçin Yan?l?yorlar’ ba?l?kl? makalesi ise soyk?r?m iddialar?n?n genel bir de?erlendirmesini yaparak, Ermenilerin ve baz? Bat?l? Devletlerin 1915-1916 y?llar?nda ya?anan olaylar? soyk?r?m olarak de?erlendirme çabalar?n?n neden büyük bir yan?lg? oldu?unu vurgulamaktad?r.
Gürbüz Evren taraf?ndan kaleme al?nan ‘Diyet Borcu’ ba?l?kl? makalede ise Frans?zlar?n Birinci Dünya Sava??ndan önce ve sonra Ermeniler ile kurduklar? yak?n ili?kiler gözler önüne serilmektedir.
Sonuç olarak bu derleme Ermeni sorunun farkl? boyutlar?n? bir arada de?erlendirmesi aç?s?ndan son derece önemlidir. Derlemede yer alan makalelerin büyük bir k?sm?n? tarihsel boyuta odaklanan makaleler olu?turmakta ve otantik ar?iv belgeleri ?????nda Ermeni soyk?r?m? iddialar?n? çürütmektedirler. Hukuki boyuta ve uluslar aras? ili?kiler boyutuna odaklanan makaleler ise bu iddialar?n günümüzdeki yans?malar?n? gözler önüne sermektedirler. K?sacas? bu derleme son dönemde Ermeni sorununu ö?renmek ve bu konuda daha fazla bilgi sahibi olmak isteyen okuyucular için topluca bir vizyon sunmakta ve bilimsel bir bak?? aç?s?yla Ermeni sorunu konusunu ele almaktad?r. | | | | ----------------------
* ERAREN Uzman - oeren@eraren.org
- ERMENİ ARAŞTIRMALARI, Sayı 25, 2007 | | | | | « Geri | | | |
|
|
Anasayfa
İletişim
Tavsiye Et
