Kitap Tahlili: Süleyman Bilgin, Ali Mesut Bildirici, Sezgin Demircio?lu, Recep Karacakaya: Ar?iv belgelerine Göre Trabzon'da Ermeni Faaliyetleri

“Ar?iv Belgelerine Göre Trabzon’da Ermeni Faaliyetleri”  Trabzon Belediyesi Kültür Yay?nlar? taraf?ndan iki cilt olarak yay?mlanm??t?r. Trabzon Belediyesi’nin bilim adamlar? ile Ba?bakanl?k Devlet Ar?ivleri Genel Müdürlü?ü Osmanl? Ar?ivleri Daire Ba?kanl???'n?n katk?lar?yla haz?rlad??? kitap, Ermenilerin Osmanl? Devleti’nin önemli merkezlerinden biri olan Trabzon vilayetindeki faaliyetlerini ar?iv kay?tlar?na dayanarak ortaya koymak amac?yla yay?mlanm??t?r. Süleyman Bilgin, Ali Mesut Birinci, Sezgin Demircio?lu ve Recep Karacakaya taraf?ndan haz?rlanm?? olan eser, 1850-1923 y?llar? aras?nda Trabzon’daki Ermeni nüfusunun bölgedeki faaliyetleri ve isyan giri?imlerini ar?iv belgeleri ?????nda incelemektedir.

Kitab?n giri? k?sm?nda Ermeni meselesinin ortaya ç?k??? ve geli?imine yer verilmi? ve meselenin ana hatlar? Ermeni meselesinin ortaya ç?k???ndaki sebepler, Ermeni meselesinin milletleraras? politikan?n gündemine girmesi ve Ermeni komitelerinin kurulmas? ve isyanlar olarak maddele?tirilerek özetlenmi?tir. Ermeni meselesini ortaya ç?karan sebeplerden biri olan misyoner faaliyetlerine de?inilen  kitapta bu faaliyetlerin do?rudan ya da dolayl? olarak Ermeni isyanlar?n?n ortaya ç?k???nda önemli rol oynad??? ve Ermenilerin misyonerlerin faaliyetleri sonucunda ayr?l?kç? fikirlerle tan??t??? vurgulanmaktad?r. Ermeni meselesinin ortaya ç?k???nda Ermeni kilisesinin de rolü üzerinde durulmu? ve kiliselerin Ermenileri siyasi, idari k??k?rtmalar? ve silahland?rmalar? ayr?ca dini faaliyetlerden çok, milli fikirlerin yay?lmas? hususundaki çal??malar?na de?inilmektedir. Bu bölümde ayr?ca, Ermeni meselesinin ç?k???nda önemli bir rolü olan propaganda çal??malar?n?n Ermenilerce  Osmanl? Devleti’nin itibar?n?n zedelenmesi için ustaca kullan?ld??? ve Anadolu’nun bir yerinde ç?kart?lan bir olaydan sonra tutuklanan Ermenilerin dünya bas?n?na yans?t?larak H?ristiyan dünyas?ndan yard?m istendi?i anlat?lmaktad?r. Ermeni meselesinin geli?iminde Rusya, ?ngiltere, Fransa ve Amerika gibi büyük devletlerin politikalar?n?n oynad??? rolden bahsedilmektedir.

Eserde Ermeni meselesinin milletleraras? politikan?n gündemine girmesi tarihsel bir s?rayla özetlendikten sonra Ermeni komitelerinin kurulmas? ve isyanlar Ermenilerin te?kilatlanma çal??malar?na yer verilerek aç?klanmaktad?r.

Kitab?n bir di?er bölümünde, Trabzon ve Trabzon’daki Ermeni nüfusu hakk?nda genel bilgilere yer verilmi?, Ermeni iddialar?n?n önemli tart??ma noktalar?ndan birinin nüfus konusu oldu?u vurgulanarak Ermeni nüfusunun  Trabzon’daki durumu ele al?nm??t?r.

Eserin “Trabzon ve Civar?nda Ermeni Faaliyetleri” bölümünde  Trabzon’da Devlet hizmetinde görev yapan Ermenilere de?inilmi?, bu ki?ilerin bürokraside ald?klar? görevler aç?klanm??t?r. Ayr?ca Trabzon’da, kilise, okul gibi yap?lar için ruhsat verilmesi konusu Ermeni tebean?n ibadethane yap?m? ve tamiri gibi sorunlar?n?n devlet taraf?ndan çözülmesi safhalar?na yer verilmi?tir. Bu bölümüm bir ba?ka maddesi de Trabzon’daki komitelerin faaliyetlerine ayr?larak Trabzon’daki Ermeni komitesinin özelikle H?nçak ve Ta?nak komiteleriyle aras?ndaki i?birli?ine de?inilmektedir. Di?er bir maddede 1895 Trabzon Ermeni olaylar?na yer verilerek 1895 Ekim ay?nda meydana gelen Ermeni isyan?n?n sebepleri ve olaylar?n geli?imi ayr?nt?l? olarak incelenmektedir. Bu bölümde ayr?ca, Trabzon’da Ermeni din adamlar?n?n faaliyetlerinin Ermeni meselesinin ortaya ç?k???ndaki rolü ve misyoner faaliyetlerinin ba?ta Ermeniler olmak üzere Anadolu’daki gayr-? müslimler üzerindeki etkileri ve Trabzon’da yabanc? konsoloslar?n Ermenileri k??k?rtmalar?, Osmanl? Devleti’nin Do?u Anadolu vilayetlerinde görevli ?ngiliz, Frans?z ve Rus konsoloslar?n?n Ermeniler lehine sürdürdükleri müdahaleler yer almaktad?r. Bu bölümde ayr?ca, Trabzon’a Rusya’dan Ermeni göçü, Trabzon’da Ermenilerin kendi vatanda?lar?na suikast giri?imleri ve Ermeni kiliselerinde meydana gelen olaylar incelenmektedir.

Eserin bir di?er bölümünde Osmanl? Devleti’nin Trabzon ve civar?nda Ermeni faaliyetlerine kar?? ald??? tedbirlere yer verilmi?, askeri ve adli tedbirler d???nda s?n?r ve gümrük kontrolleri, bas?n ve propaganda gibi yöntemler kullan?larak yap?lan kamuoyu çal??malar? aç?klanmaktad?r. Kitapta ayr?ca Ermeni zorunlu sevk ve iskân?; iskân karar?n?n al?nmas?, uygulanmas?, uygulamaya ili?kin yarg?lamalar ve sevk ve iskân?n Trabzon’da uygulan??? gibi maddelerle detayl? ?ekilde incelenmektedir.

Eserde “Ermeni Mezalimi” ba?l??? alt?nda Trabzon ve civar?ndaki Ermeni çetelerinin mezâlim döneminden bahsedilmekte Türk ve Müslümanlara uygulad?klar? zulüm ve katliamlar anlat?lmaktad?r. Son olarak Kurtulu? Sava??’nda Trabzon’a yönelik Ermeni faaliyetlerine yer verilerek Ermeni cemiyetlerinin Karadeniz Bölgesi’ne Ermeni göçmen getirme çal??malar?na de?inilmektedir. Kurtulu? Sava?? s?ras?nda Ermenilerin Rumlarla i?birli?i kurarak bölgeyi “Büyük Ermenistan”?n bir parças? yapabilme amaçlar? ve bu yöndeki çal??malar? vurgulanmaktad?r.

Kitab?n belgeler k?sm? 7 bölüm olarak tematik bir ?ekilde haz?rlanm??t?r. Bu yedi bölümde toplam 168 belge kullan?lm?? belgelerin özetleri verildikten sonra transkripsiyonuna yer verilmi?tir. Belgeler günümüz Türkçesine çevrilmi?, ?ah?s ve yer adlar?n?n orjinalleri kullan?lmaya çal???lm??t?r. Ayr?ca belgelerin orjinallerinin fotokopileri ayr? bir bölümde yer alm??t?r.

“Ar?iv Belgelerine Göre Trabzon’da Ermeni Faaliyetleri” adl? eser Ermeni meselesiyle ilgili yap?lacak olan bilimsel ara?t?rmalarda, belgeler ve ar?iv kay?tlar?na dayal? bir çal??man?n ürünü olmas? nedeniyle ara?t?rmac?lara faydal? bir kaynak olarak yard?mc? olacakt?r.