!๠�="justify">?kinci Dünya Sava??’n?n ard?ndan uluslararas? ili?kilerde önemli bir yer edinmeye ba?layan insan haklar?, günümüzde devletler ve uluslararas? kurulu?lar taraf?ndan dikkatle de?erlendirilen bir konu. 1948 y?l?nda ?nsan Haklar? Evrensel Beyannamesi’nin kabul edilmesinin ard?ndan, insan haklar?n?n korunmas?n? sa?lamak Birle?mi? Milletler’in en önemli görevlerinden biri olarak belirlendi. Bu çerçevede gerek Birle?mi? Milletler gerek Avrupa Konseyi, Avrupa Güvenlik ve ??birli?i Te?kilat? (AG?T) vb. uluslararas? kurulu?lar?n bünyelerinde insan haklar? konusunda çal??malar yürüten özel komiteler kuruldu. Yine, yaln?zca insan haklar? konusunda çal??an ve uzman yeti?tiren baz? uluslararas? sivil toplum kurulu?lar? da 1970’lerin ikinci yar?s?ndan itibaren faaliyete geçti. En etkili çal??malar yürüten örgütler aras?nda Uluslararas? Af Örgütü (Amnesty International), Freedom House ve Human Rights Watch gibi kurulu?lar dikkat çekmeye devam ediyor. Ülke baz?nda haz?rlad?klar? ve insan haklar? ihlallerini de?erlendirdikleri y?ll?k raporlar? uluslararas? toplumun gündemine getirerek insan haklar? konusunda duyarl?l?k olu?turmaya çal???yor.

Di?er taraftan baz? devletler de her y?l çe?itli ülkelerin insan haklar? konusundaki performanslar?n? de?erlendiren raporlar haz?rl?yor. Bu devletlerin ba??nda Amerika Birle?ik Devletleri geliyor. ABD D??i?leri Bakanl??? her y?l düzenli olarak insan haklar? raporlar? yay?ml?yor. Bu çerçevede, geçti?imiz günlerde Bakanl???n web sitesinde yay?nlanmaya ba?lanan 2006 y?l? insan haklar? raporlar?nda, Ermenistan’?n durumu dikkat çekiyor.

Söz konusu raporda, Ermenistan’da i?kencenin yasalarda aç?kça yasaklanmas?na ra?men devam etti?i, polisin zaman zaman yasal yetkilerini a?arak gözalt?na al?nan zanl?lara kötü muamelede bulundu?u, hapishane ko?ullar?n?n son derece olumsuz oldu?u, keyfi gözalt?lar?n ve tutuklamalar?n ya?and??? ve yarg? sürecinde ço?u zaman adil olmayan uygulamalara yer verildi?i belirtiliyor. Bunun yan? s?ra, bas?n özgürlü?ü konusunda ciddi s?k?nt?lar bulundu?u, hükümetin muhalif bas?n? bask? alt?nda tuttu?u, gazete da??t?m?n?n s?n?rland?r?ld???, baz? gazetecilerin keyfi bir biçimde gözalt?na al?nd?klar? ve tutukland?klar? ifade ediliyor. Ayr?ca ki?ilerin serbest dola??m?, adil seçimler, yolsuzluk ve ?effafl?k gibi konularda da Ermenistan’?n insan haklar? performans?nda önemli sorunlar oldu?u vurgulan?yor.

Raporun en çarp?c? bölümünün Karaba? sorununu ele alan k?s?m oldu?u söylenebilir. Raporda Karaba? ile ilgili olarak ?u cümlelere yer veriliyor: “Ermenistan, Azerbaycan topra?? olan Da?l?k Karaba?’? ve çevresindeki yedi Azerbaycan bölgesini i?gal alt?nda tutmay? sürdürmektedir”. Bu ifade bugüne kadar Ermenistan’?n Karaba? siyasetiyle ilgili olarak ABD’nin kulland??? en aç?k ifadelerden birini olu?turuyor. 2005 y?l?nda yay?mlanan insan haklar? raporunda yaln?zca Karaba? bölgesine ve Ermenistan-Azerbaycan s?n?r?na dö?enen kara may?nlar?na de?inilirken ve bu durumdan Ermenistan Azerbaycan’la birlikte sorumlu tutulurken, 2006 raporunda Ermenistan’? do?rudan suçlayan ifadelere yer verilmesi oldukça dikkat çekici bir geli?me. Bu ifadenin, Karaba? sorununun çözümü için AG?T çerçevesinde kurulan Minsk Grubu’nun e? ba?kanlar?ndan ABD taraf?ndan dile getirilmi? olmas? ayr?ca önem ta??yor. Nitekim raporun kamuoyuna aç?klanmas?n?n ard?ndan Ermenistan ve Ermeni diasporas? bu ifadeden duyduklar? rahats?zl??? aç?kça dile getirdi ve raporu sert bir dille ele?tirdi. Ermenistan D??i?leri Bakan? Vartan Oskanyan, Brüksel’de bir araya geldi?i ABD D??i?leri Bakanl???’n?n Avrupa ve Avrasya ile ili?kilerden sorumlu biriminin ba?kan yard?mc?lar?ndan Daniel Fried’e rapordan duyduklar? endi?eleri iletti. ABD’deki Ermeni diasporas?n?n en önemli kurulu?lar?ndan biri olan Amerika Ermeni Ulusal Komitesi Direktörü Ken Haçikyan, ABD D??i?leri Bakan? Condoleezza Rice’a bir mektup göndererek, Da?l?k Karaba?'? Azerbaycan topra?? olarak tan?mlaman?n, bu ve di?er bölgelerin Ermenistan taraf?ndan i?gal edildi?ini söylemenin, sorunu temelinden sarsmak anlam?na geldi?ini belirtti. Ele?tiriler yaln?zca Ermeni taraf?ndan de?il, ayn? zamanda ABD Temsilciler Meclisi’ndeki Ermeni Ç?karlar? Grubu (Armenian Caucus) e? ba?kanlar? Frank Pallone ve Joe Knollenberg taraf?ndan da dile getirildi. E? ba?kanlar Ermenistan’?n “i?galci” olarak nitelendirilmesinin Amerikan d?? politikas?na ayk?r? oldu?unu ve bu yöndeki ifadelerin de?i?tirilmesi gerekti?ini belirterek ABD yönetimine ça?r?da bulundu.

Neticede bu temaslar ve ele?tiriler üzerine rapordaki ifadeler de?i?tirilerek “Ermenistan, Da?l?k Karaba? bölgesine biti?ik Azerbaycan topraklar?n? i?gal alt?nda tutmay? sürdürmektedir” ifadesi rapora konuldu. Böylelikle Ermenistan’?n Da?l?k Karaba? bölgesini i?gal etmedi?i, ancak Da?l?k Karaba? d???ndaki Azerbaycan topraklar?n? i?gal alt?nda tuttu?u belirtilerek, Ermenistan’dan ve özellikle Ermeni diasporas?ndan gelen ele?tiriler bir ölçüde azalt?lm?? oldu.

ABD D??i?leri Bakanl???’n?n yay?mlad??? 2006 y?l? Ermenistan insan haklar? raporunda yer alan Karaba? sorunu ile ilgili ifadeler ve bu ifadelerin gelen tepkiler üzerine de?i?tirilmesiyle ilgili olarak üç nokta dikkat çekiyor. Birincisi, ABD D??i?leri Bakanl??? daha önce Birle?mi? Milletler Güvenlik Konseyi’nin dört karar?nda da belirtildi?i üzere, Ermenistan’?n Azerbaycan topraklar?n?, hatta Azerbaycan’a ba?l? bir özerk bölge olan Da?l?k Karaba?’?, uluslararas? hukuk kurallar?n? ihlal ederek “i?gal” alt?nda tuttu?unu kabul ediyor. ?kincisi, ABD’deki Ermeni lobisinin gücü bu gerçe?in aç?kça ifade edilmesini engelleyecek ve D??i?leri Bakanl???’n?n resmî metinlerinde yer alan ifadeleri de?i?tirtecek kadar güçlü. Üçüncüsü, ABD son dönemde Rusya ve özellikle ?ran ile yak?nla?an Ermenistan’?n bu iki ülke ile ili?kilerini güçlendirmesinden endi?e duyuyor ve bölgedeki hassas dengeleri aleyhine çevirecek söylemlerden kaç?nmaya çal???yor. Sonuç olarak, Ermenistan’?n Azerbaycan topraklar?n? haks?z olarak i?gal etti?i gerçe?i baz? d?? politika ç?karlar? ile Ermeni lobisinin bask?s? nedeniyle ABD yönetimi taraf?ndan aç?kça dile getirilmiyor ve uluslararas? toplumun gündeminden ç?kar?larak özenle has?r alt? ediliyor.