="justify">Kars'a ikinci kez gidiyordum. ?lk sefer duydu?um heyecan hâlâ sürüyordu ama yan?nda kayg? da getirmi?. Büyük ihtimalle kayg?m?n sebebi üstlendi?im görevdi. 

�*du?um bu besin ürünü gerçekten bir ?eyler ba?arabilecek miydi? Uçakta tüm yol boyunca bunu dü?ündüm. Peynirin üretimi kolay olsa gerekti, zaten Karsl?lar da, Gümrülüler de ustayd?lar bu i?te. O zaman sorun neydi? Bu sefer yan yana gelip beraber yapacaklard? peynirlerini. Yaparken konu?acaklar, ö?retecekler, ö?reneceklerdi, sonra peynirler paketlenecek, tan?t?mlar? yap?lacak, hatta sat?lacaklard?. Üzerinde Türkçe, Ermenice, Gürcüce, üç dilde yaz?lacak bir peynir, Kafkas peyniri olacakt?... Çok h?zl? gidiyordum. Bu kadar kolay olmayacakt?. Kim bilir ne kadar zaman alacakt? bu kadar insana projeyi anlatmak. Ya peynirciler olmaz derlerse, ya çekinirlerse, ya korkarlarsa, ya birileri ne yap?yorsunuz siz kalk?n gidin bu ?ehirden derse... Kafam kazan gibi uçaktan indim.

2007 y?l?n?n Mart ay?nda oldukça kalabal?k bir grup CBDN'nin (Kafkas ?? Geli?tirme A??) Kars Forumu'na gelmi?tik. Aram?zda TABDC'den (Türk-Ermeni ?? Geli?tirme Konseyi) yöneticileri, IA (International Alert) temsilcileri, Birle?mi? Milletler Kalk?nma Projesi üyeleri, ODTÜ'den ara?t?rma görevlileri, Türkiye, Ermenistan, Gürcistan, Azerbaycan, Karaba?, Abhazya'dan STK ba?kanlar? ve gazeteciler vard?. Hedefimiz bu forum s?ras?nda bölge halk?n? bir araya getirip, ortak bir ?ey üretmelerini sa?layacak projeler ?ekillendirmekti. Mant?k çok basitti. Bölgede en geleneksel üretim peynir üretimiydi. Üretim tekni?i ve üretilen peynir hemen hemen ayn?yd?. O zaman aradaki s?n?rlar?n aç?lmas?n? beklemeden yan yana gelinmeli ve bu peynir yap?lmal?yd?. Kafkasya'ya özgü bu peynirin üretiminden sonraki sat???ndan ziyade, bizi ilgilendiren Türk ve Ermeni peynir ustalar?n? bir araya getirmek, tan??t?rmak, beraber çal??abilecekleri bir ortam sa?lamakt?. Forumumuza Kars'tan peynir üreticilerini ve turizmcileri de davet etmi?tik. Forum devam ettikçe, baz? konularda yan?ld???m?z? ve önyarg?l? oldu?umuzu hissettim. Karsl?lar Ermenistanl?lar? hiç de tan?m?yor de?illerdi. Bize Sovyet döneminde Ermenistan'dan gelen tren Kars'a vard???nda ?ehrin nas?l canland???n? anlat?yorlar, s?n?r?n kapal? olmas?n?n Kars'a getirdi?i zorluklardan bahsediyorlard?. Aralar?nda oldukça ilginç ç?k??lar yapanlar da vard?. "Ermenistan'a ambargo varm??, nerede var, haftada 2 kez Erivan-?stanbul aras?nda uçak seferi var, Ermenistanl?lar ?stanbul'a gidiyor al??veri? yap?yor, Trabzon'a gidip çal???yor, yaz?n Antalya'ya gidip tatil yap?yorlar, bu ambargo as?l Kars'a yap?l?yor, kimsenin haberi yok!" Bir di?erinin hat?ralar? canlanm??t?, on dakikal?k kahve aras?nda yan?ma geldi, Ermeni oldu?umdan ve Erivan'? iyi bildi?imden haberi yok gibiydi: "K?z?m, bak bu Ermenistan bize vallahi çok yak?n, o zaman gelir deste deste yumurta al?rlard?. Yumurta k?r?l?r, bayatlar hemen ülkeden ülkeye ta??nmaz yani. Dü?ün o kadar yak?nd?r, ama uzak oldu ?imdi." Hak vermemek elde de?ildi. "O kadar yak?nd?r ama uzak oldu ?imdi." Türk-Ermeni ili?kilerini daha iyi ve daha k?sa özetleyen hiçbir cümleyi bu kadar sevmemi?tim.

Tercümans?z ileti?im ba?l?yor

on gün, otelin toplant? salonunun önünde masalar aç?lm??t?, Ermenistan ve Gürcistan'dan gelen peynirciler peynirlerini sergiliyorlard?. Bir sürü dil konu?uluyordu, Türkçe, Ermenice, Rusça, Gürcüce, ?ngilizce ama tek bir konu vard?; peynir. Forumu düzenleyenler olarak ara ara geriye çekilip ortam? seyrediyorduk. ?stedi?imiz buydu, bir araya gelip konu?malar?n? sa?lamak. Üç günlük güzel bir toplant? olmu?, akl?m?zda proje fikirleri ve ald???m?z notlarla Kars'tan ayr?lm??t?k. Forumdan ç?kan en güzel fikir hepimize göre ortak bir Kafkas peyniri üretimiydi. Forumun üzerinden on ay geçmi?, proje tasla?? haz?rlanm??, finansal sorunlar? çözülmü?tü. CBDN projeye ba?lamaya karar vermi?ti. TABDC bas?n dan??man? olarak kat?ld???m forumdan sonra proje ile daha yak?ndan ilgilenmeye ba?lay?p CBDN'nin bu projesinde Türkiye koordinatörlü?ünü üstlenmi?tim. ?kinci sefer Kars yolcusuydum. Bu sefer çok daha küçük bir gruptuk. ?lk geli?imizde bölgesel i?birli?ini ve Ermenistan ile ortak proje yapmaya gönüllü peynirciler, i? ciddiye bindi?inde biraz tereddüt ettiler dersem herhalde abartm?? olmam. Onlarla konu?tukça bu tereddüdün de sebebinin bugüne kadar hep kâ??tta kalan projeler oldu?unu anlad?k. Bu insanlar?n konuyu bu kadar ciddiye almalar? beni hem duyguland?rm?? hem de çok sevindirmi?ti. ??in içinde sadece ismen de?il, fiilen de bulunmak istediler. Sevgili ?lhan Koçulu, Kars'taki önemli peynir üreticilerinden biri, en az proje koordinatörleri kadar emek verdi. O ve di?er arkada?lar? bize tek tek Kars'taki fabrikalar? gezdirdiler, "Hangisini be?enirseniz, orada Ermenistan'dan gelecek meslekta?lar?m?zla çal??maya haz?r?z." dediler. Sözlerini de sonuna kadar tuttular. Üretime geçene kadar, birçok kez Ermenistanl? partnerlerimiz ve peynir üreticileriyle Kars'a gittik. Hepimizin huzurlu bir ortamda çal??mam?zda ku?kusuz TABDC'nin deste?i yads?namazd?. ?lk peynirimizi kas?m ay?nda Kars'ta yapt?k. Son a?amada peynirciler, tercümans?z konu?may? ba?arabilir hale gelmi?lerdi. Zaten tercüman arkada?lar da ??rdan nedir, süt nas?l kesilir, inek ne zaman çatlar gibi konularda oldukça yersiz kal?yorlard?. Me?er kullan?lan aletler, kat?lan mayan?n ismi bile Ermenice ve Türkçede ayn?ym??. Ermenistanl? peynircilerden baz?lar?n?n dedelerinden, nenelerinden ö?rendikleri Türkçeyi de hesaba katarsak, peynircilerimiz birbirlerini k?rk y?ll?k dostmu? gibi anl?yorlard?. Proje amac?na ula?m??, peynirciler kayna?m??, peynirimiz de paketlenmeye haz?r hale gelmi?ti.

Bir de s?n?rlar aç?lsa...

u ay?n 14'ünde ilk peynir tan?t?m? Gümrü'de yap?ld?. Hepimiz çok mutluyduk. Kars'tan sekiz ki?ilik grubu Ermenistanl? arkada?lar?m?z Gürcistan s?n?r?nda kar??lad?lar. Ben ?stanbul-Erivan uça??yla Erivan'a gelecek, oradan da Gümrü'ye geçecektim. Uçakta Amberin Zaman'? gördüm, zaten projenin gidi?at? hakk?nda ara ara konu?uyorduk. Tan?t?ma Gürcistan, Osetya, Abhazya, Azerbaycan'dan peynir üreticilerinin gelece?ini, kendisinin de kat?lmas?n? teklif ettim, k?rmad?, ard?ndan da The Economist dergisine tan?t?c? k?sa bir makale yazd?. Ne olduysa ondan sonra oldu. Telefonlar kesilmedi. Ço?u gazete, yorumunu da katarak makaleden al?nt?lar yapt?. Peyniri "diplomat peynir" olarak adland?r?p yüzümüzü güldürenlerin yan?nda baz? hayal gücü geli?mi? arkada?lar makalelerinde bir Türk i?adam?n?n Türkiye'den Ermenistan'a peynir ihracat? yapt???n? bile iddia ettiler. Ula??p anlatmaya çal??t?k, peynirimiz son derece "sivil"di. Hiçbir i?adam?yla ilgisi yoktu. Amac?m?z da Türkiye ile Ermenistan aras?nda bir al??veri? pazar? olu?turmak de?ildi. Bu pazar zaten 1991 senesinde ba?layarak ?ekillenmeye ba?lam??, bugün de herhangi bir d?? dinami?e ihtiyaç duymaks?z?n gayet kalk?nm?? ve yüksek bir kapasiteyle çal??maya devam ediyordu. ?ki ülke aras?ndaki s?n?r aç?lm?yordu ve bu pazar Gürcistan'? her anlamda zengin etmeye devam ediyordu.

Bar?? peynirimizin anlat?ld??? haber metinlerinde hemen çok al???k oldu?umuz konular tekrar gündeme getirilmeye ve tart???lmaya ba?land?. Bilindi?i gibi ?ubat ay?nda Ermenistan'da yap?lan cumhurba?kanl??? seçiminin ard?ndan Ermenistan'?n yeni Cumhurba?kan? Sarkisyan'? ilk kutlayanlardan birisi Cumhurba?kan? Gül olmu?tu. Avrupa Futbol Federasyonlar? Birli?i (UEFA)'nce, Ermenistan'da düzenlenen Elit Tur'da mücadele eden Türkiye 19 Ya? Alt? Milli Futbol Tak?m?, Abovyan Stad?'nda oynanan kar??la?mada Ermenistan'? 2-1 ma?lup etmi?ti. ?çi?leri Bakan? Be?ir Atalay, 2007'de Türkiye'yi, Ermenistan uyruklu 53 bin 108 ki?inin ziyaret etti?ini dile getirdi. Bu haberler sanki 's?n?rlar?m?z kapal? ama cumhurba?kanlar?m?z temas halinde, Ermenistanl?lar hâlâ Türkiye'de ço?alarak çal??makta, gençlerimiz de halihaz?rda kavgas?z gürültüsüz top oynayabiliyorlar, beraber ortak peynir de yapabiliyoruz, belki bu sefer olur, hadi art?k bir ad?m daha' der gibiydiler.

Peynir projesi çok takdir toplad?. Gerçekle?mi? olmas?ndan dolay? i?in içinde olanlar da olmayanlar da inan?yorum çok sevindiler. Fakat hâlâ Kars'? dü?ündü?ümde zihnimde boynu bükük, biraz k?rg?n bir erkek çocu?u canlan?yor. Türkiye'nin en do?usunda, Gümrü'nün 45 dakika uza??nda s?n?r kenti olma avantaj?n? Gürcistan'a kapt?rm?? olan bu ?ehir sanki siyasi iradenin tek kurban?... Bugüne kadar büyük Ermeni duduk ustalar? ?stanbul'da, Ankara'da konserler verdiler. Türk ve Ermeni yönetmenler, foto?rafç?lar, gazeteciler karma gruplar olu?turup çal??malar yap?yorlar. Her iki taraf?n feministleri birle?ip dergi ç?kart?yorlar. Ö?retim görevlileri beraberce ara?t?rma çal??malar? yap?yorlar. Saymakla bitmeyecek ve günden güne de artmaya devam eden bir sürü sivil etkinlik var. ?imdi bir de ortak peynirimiz var. Ama kapal? s?n?rlar aras?nda bu peynir gemilerini yürütmek inan?n çok zor...
 
AL?NE OZINIAN - TÜRK-ERMEN? ?? GEL??T?RME KONSEY? BASIN KOORD?NATÖRÜ